Budowa opowiadania „Wieża” - kompozycja szkatułkowa

Opowiadanie Herlinga-Grudzińskiego Wieża ma oryginalną, ciekawą kompozycję szkatułkową (obrazowo można to przedstawić jako skrzynię kryjącą wiele skarbów), ponieważ rozgrywa się na dwóch planach, na różnych płaszczyznach czasowych i dotyczy dwóch różnych bohaterów.

Wyjściową sytuacją jest narracja żołnierza (bohatera pierwszego planu będącego narratorem w planie drugim), który po męczącej służbie wojennej i misji wojskowej w Mediolanie wyjeżdża na urlop do Piemontu, do małego domku u stóp Przedalp, gdzie poznaje dwie historie.

Pierwsza dotyczy emerytowanego nauczyciela gimnazjum w Turynie, który stracił rodzinę w czasie trzęsienia ziemi na Sycylii, a druga Lebrosso (i jego siostry), zamkniętego na ponad ćwierć wieku w Wieży Strachu. Losy Sycylijczyka oraz Trędowatego pozwalają na ukazanie wielu wątków i problemów, które stopniowa wykłada nam narrator, który w miarę posuwanie się akcji sam wplątuje się w opowieść o dwóch samotnych i cierpiących mężczyznach, stając się poniekąd przedstawiciele trzeciego rodzaju odosobnienia - emigracyjnego.

Poza kompozycją szkatułkową, cechą formalną utworu Herlinga-Grudzińskiego jest niechronologiczny układ wydarzeń, który został podporządkowany ładowi logicznemu i związkom przyczynowo-skutkowym, co widać, gdy najpierw poznajemy historię narratora (postój między Bolonią a Rawenną, misja wojskowa w Mediolanie, urlop), a dopiero później losy żyjącego kilkaset lat wcześniej Lebrosso.

Jakby tego było mało, autor urozmaicił lekturę Wieży przepleceniem narracji pierwszoosobowej z trzecioosobową. W utworze głos ma narrator główny, narrator książeczki De Maistre’a, emerytowany nauczyciel oraz Lebrosso, co jeszcze bardziej zwraca uwagę na problem samotności i cierpienia bohaterów.

Innymi elementami kompozycyjnymi, na które warto zwrócił uwagę, jest fragment będący opisem kamiennego pielgrzyma - rzeźby usytuowanej u stóp góry świętego Krzyża w Kieleckiem, który pełni funkcję komentarza (w oparciu o nawiązanie do legendy świętokrzyskiej) oraz symbolu (zwraca uwagę na samotność i tragizm człowieka).

Reasumując rozważania o kompozycji szkatułkowej opowiadania, splatają się w nim losy trzech samotnych i cierpiących bohaterów: trędowatego, Sycylijczyka oraz narratora.

  Dowiedz się więcej