Motyw samotności w opowiadaniu „Wieża”

Gustaw Herling-Grudziński nie podjął tematu nowego. Motyw samotności był eksploatowany w literaturze począwszy od antyku. Już w Starym i Nowym Testamencie mowa o izolacji człowieka, który – chodzi o Hioba – jest wystawiony na ostracyzm społeczny, lub – mam na myśli Chrystusa – odseparowuje się od innych ludzi i spędza czterdzieści dni na pustyni, modląc się do swojego Ojca.

Jest to temat popularny zarówno w epoce romantyzmu (Konrad Wallenrod czy Sonety krymskie Adama Mickiewicza, liryki Juliusza Słowackiego Rozłączenie; Listy do matki; Hymn (Smutno mi, Boże) czy powieść epistolarna Johanna W. Goethego Cierpienia młodego Wertera) czy jej przeciwniczce ideowej – pozytywizmie (Bolesław Prus i jego Lalka; Henryk Sienkiewicz i Latarnik). Po wątek samotności sięgnął Honoriusz Balzak w Ojcu Goriot, Stefan Żeromski w nowelach Doktor Piotr, Siłaczka oraz powieściach Wierna rzeka czy Ludzie bezdomni, Józef Conrad w Lordzie Jimie, Franz Kafka w Procesie. Nie bała się go zarówno proza najnowszych lat (Janusz Wiśniewski, Samotność w sieci), jak i poezja współczesna (Halina Poświatowska - Jestem Julią).

W Wieży samotność dwójki głównych, jakże odmiennych bohaterów wynika być może z samotności autora opowiadania, który zdecydował się na emigrację.

Ślady autobiografizmu odnajdziemy zarówno w historii Trędowatego, który prawie całe swoje życie – ponad ćwierć wieku - spędza w celi w Wieży, jak i w losach byłego pedagoga z Turynu, który z własnej, nieprzymuszonej woli odizolował się od społeczności, nie mogąc sobie poradzić z utratą rodziny.

Samotność tych bohaterów jest bardzo przejmująca. Czytelnik współczuje Lebrosso, dzieli jego cierpienie, gdy, aby uchronić jedyną osobę, jaka towarzyszy mu w budowli – woli jej nie widywać, czuje jego żal i gniew, gdy mieszkańcy wioski kamienują jego psa.
Podobne odczucia odbiorca dzieła ma, gdy poznaje losy nauczyciela – mężczyzny, który sam zdecydował się na życie pustelnika, bo po śmierci żony i dzieci nie mógł wrócić do społeczności i nawiązać więzi międzyludzkich.

Jak w tym, tak i w drugim pustelniku, każdy odnajdzie ślad własnej historii, własnego życia, w którym od początku do końca naszą jedyną towarzyszką jest samotność, mimo iż obok siebie mamy ukochaną osobę czy grono wiernych i oddanych przyjaciół. Po lekturze Wieży znaczenia nabierają słowa Kory, wokalistki grupy Maanam, która, mimo iż cieszyła się udanym, wieloletnim związkiem i sympatią fanów, śpiewa, że polubiła samotność we dwoje, przyznając tym samym słuszność idei Herlinga-Grudzińskiego, który – na przykładzie Lebrosso – dawał dowód na prowadzenie życia w samotności, powtarzając, że

Nieszczęśliwy jest samotny wszędzie (…) Ten kto kocha swoją celę (…) znajdzie w niej spokój. Uczy tego naśladowanie Chrystusa. Zaczynam rozumieć prawdę tych słów niosących pociechę. (…) To prawda że ból i niepokój zdają się wydłużać dnie i noce, ale lata płyną zawsze z tą samą szybkością. Istnieje poza tym w najniższym kręgu nieszczęścia przyjemność, której większość ludzi nie potrafi zrozumieć: przyjemność życia i oddychania.

  Dowiedz się więcej